2-1  نرم‌افزار کامپيوتر

نرم‌افزار، برنامه‌اي است که روي سخت‌افزار کامپيوتر نصب مي‌شود و در حقيقت، مجموعه‌اي از دستورات، داده‌ها و اطلاعاتي است که براي انجام کارهاي مشخص به وسيله کامپيوتر و يا لوازم جانبي آن تهيه شده است. نرم‌افزار ممکن است سيستمي (سيستم‌عامل، درايورهاي سخت‌افزارها، زبان‌هاي برنامه‌نويسي) يا کاربردي (مثل فتوشاپ، ورد و …) باشد. بنابراين بايد دريافت که آيا نرم‌افزار براي اين است که کامپيوتر (و لوازم جانبي) آن درست کار کند (= نرم‌افزارهاي سيستمي) يا براي اين است که کار مفيد و ويژه‌اي براي ما انجام دهد (= نرم‌افزارهاي کاربردي).

• مهمترين نرم‌افزار سيستمي، سيستم عامل (Operating System) است. سيستم‌عامل، نرم‌افزاري است که عملکردهاي اصلي کامپيوتر را کنترل مي‌کند؛ از جمله اينکه داده‌ها کجا ذخيره مي‌شوند يا داده‌ها چطور روي صفحه نمايش نشان داده مي‌شوند يا کامپيوتر چگونه با کامپيوترهاي ديگر ارتباط برقرار مي‌کند و … به طور کلّي، سيستم‌عامل به منزله‌ي قلب کامپيوتر بوده و دو کارکرد اساسي دارد: 1- عملکرد به عنوان سرپرست کامپيوتر 2- عملکرد به عنوان تخصيص‌دهنده‌ي منابع (منابع منطقي مثل فايل‌ها و منابع فيزيکي مثل پردازنده و حافظه). در کارکرد اوّل، تلاش مي‌کند که کارها به صورت درست انجام ‌گيرند؛ يعني برنامه‌ها به درستي در RAM قرارگرفته و پردازش شده و نتايج احتمالي در قسمت مناسب هارد ذخيره‌ يا به روز گردند. در کارکرد دوّم، تلاش مي‌کند که منابع موجود با ساز و کارهاي مشخص، به صورت عادلانه بين برنامه‌ها تقسيم شوند. سيستم‌عامل نسبت به برنامه‌هاي کاربردي، در لايه‌ي نزديک‌تري به سخت‌افزار قرار دارد و در واقع برنامه‌هاي کاربردي براي اجرا شدن و دسترسي به سخت‌افزار، محتاج سيستم‌عامل هستند. شکل 4، محل قرارگيري سيستم‌عامل را در يک ساختار لايه‌اي نشان مي‌دهد.
• برنامه‌هاي کاربردي، برنامه‌هايي هستند که کار ويژه و مفيدي براي کاربر يا کامپيوتر انجام مي‌دهند. برنامه‌هاي کاربردي را مي‌توان به سه دسته‌ي عمومي (يا Package يا shrink-wrapped)، سودمند (Utility) و سفارشي (Customized) تقسيم نمود. برنامه‌هاي عمومي مثل برنامه‌هاي پردازشگر متن که براي همه کاربران قابل استفاده هستند. در برخي منابع، پکيج را بسته‌اي از نرم‌افزارها براي کاربردي مشخص تعريف مي‌کنند (Suite). مثلاً مجموعه نرم‌افزارهاي Office که براي کارهاي اداري استفاده مي‌شوند. برنامه‌هاي سودمند، برنامه‌هايي هستند که روي نحوه‌ي عملکرد زيرساخت‌هاي نرم‌افزاري، سخت‌افزاري و سيستمي تمرکز مي‌کنند تا قابليت آنها را افزايش دهند. مثل برنامه‌هاي ويرايش رجيستري. برنامه‌هاي سفارشي (يا Tailor made)، برنامه‌هايي هستند که توسط فرد يا شرکت خاصي به برنامه‌نويس سفارش داده مي‌شوند (مثل برنامه‌هايي که در بيمارستان‌ها يا داروخانه‌ها يا کارخانه‌ي سازندگان ماشين و … براي انجام امور مرتبط، استفاده مي‌شوند).

سيستم‌هاي ‌عامل معروف

• DOS (Disk Operating System) محصول شرکت مايکروسافت که يک سيستم‌عامل صرفاً «متني» و فاقد واسط گرافيکي بود. اين سيستم‌عامل تقريباً منسوخ شده است.
• Windows نيز محصول شرکت مايکروسافت است و نسخه‌هاي متعددي از آن نظير 95، 98، XP، Vista، Seven (7)و Eight (8)و نسخه‌هاي Serverعرضه شده‌اند.
• Unix/Unix Like با زبان‌هاي اسمبلي، B و C نوشته شده‌اند.
• BSD (Berkeley Software Distribution) شامل FreeBSD و OpenBSD و NetBSD که ريشه‌اش بر اساس UNIX است. غالباً براي شبکه‌ها و سرورها استفاده مي‌شود.
• Mac OS X محصول شرکت Apple که براي کامپيوترهاي مکينتاش شرکت خود ايجاد نموده و نسخه‌هاي ابتدايي آن هم مبتني بر يونيکس است.
• Linux سيستم‌عامل شناخته شده و رايگان است و نسخه‌هاي متنوعي از آن ساخته شده‌اند.
• Solaris که شرکت Sun Microcomputers به منظور استفاده براي کامپيوترهاي شرکت خود ايجاد نمود. امروزه در برخي موسسات علمي و تجاري مورد استفاده است.
• واسط کاربر (UI)، واسطي است ميان کاربر و وسايل الکترونيکي (سخت‌افزار) و باعث مي‌شود که کاربران به صورت انعطاف‌پذير با کامپيوتر ارتباط داشته باشند. واسط گرافيکي کاربر، چنان‌که از نامش پيداست، يک واسط کاربري از نوع گرافيکي است؛ به اين واسط، گرافيکي مي‌گويند چون از شکل‌ها، رنگ‌ها، آيکون‌ها و متن‌ها براي انتقال اطلاعات استفاده مي‌کند. در مقابل، برخي سيستم‌هاي عامل نظير DOS، فقط واسط کاربري متني (غيرگرافيکي) دارند.

دسته‌بندي برخي نرم‌افزارهاي کاربردي

• Word processing: Microsoft Word and Corel Word Perfect
• Spreadsheet software is used to carry out financial, engineering, and other Microsoft Excel and Lotus 1-2-3 are examples of spreadsheet software.
• Database software is used to store information such as sales, customer addresses, and inventory for future use. Microsoft Access and Borland dBASE are examples of data access software.
• Presentation software is used to create slide shows and other speakers’ Microsoft PowerPoint is an example of presentation software.
• Web browsing software is used to view the contents of Web Microsoft Internet Explorer and Mozilla Firebird are examples of Web browsing software.
• Desktop publishing software is used to create newsletters, magazines, and other documents suitable for Microsoft Publisher is an example of desktop publishing software.
• Email software is used to send, receive, and store electronic Microsoft Outlook and Outlook Express are examples of email software.
• Accounting software is used to track credits, debits, and other accounting Intuit Quicken and Microsoft Money are examples of accounting software.
• Multimedia Software Allows users to create image, audio, video etc. Example: Real Player, Media Player etc.

فرايند توليد نرم‌افزار: مدل‌هاي مختلفي براي توليد نرم‌افزار ارائه شده‌اند. با اين حال، 4 فاز کلي و اساسي توليد نرم‌افزار عبارتند از: آناليز، طراحي، برنامه‌نويسي (و پياده‌سازي)، تست.

1- آناليز: در اين فاز، سازندگان نرم‌افزار، راجع به امکان ايجاد نرم‌افزار و کارکردهاي نرم‌افزار مورد نظر، بحث و بررسي مي‌کنند تا بتوانند نيازها و خواسته‌هاي کاربران را برطرف کنند.

2- طراحي: در اين فاز، طراحان نرم‌افزار يک طرح و شماي کلي از نرم‌افزار مي‌سازند. اين طراحي بر اساس آناليزهاي صورت گرفته در فاز قبلي صورت گرفته و راه‌حل مناسب براي ايجاد نرم‌افزار ارائه مي‌دهد.

3- ايجاد و پياده‌سازي: در اين مرحله، به کمک يکي از زبان‌هاي برنامه‌نويسي، بر اساس طرح، کد نرم‌افزار نوشته و پياده‌سازي مي‌شود.

4- تست: در اين فاز، طراحان و کاربران مطمئن مي‌شوند که نيازها و ويژگي‌هاي مورد نظر (با توجه به فاز 1) به طور کامل برآورده شده‌اند. فاز تست معمولاً در دو مرحله انجام مي‌شود. در مرحله اوّل (Alpha) عمليات تست در ميان برنامه‌نويسان و دست‌اندر کاران شرکت برنامه‌نويس (براي شناسايي مشکلات و باگ‌هاي برنامه) صورت مي‌گيرد. مرحله دوّم، طيف وسيع‌تري از افراد را تشکيل مي‌دهد که يا شامل افراد خاص و دعوت شده (Closed Beta) هستند و يا محدوديتي در نوع و تعداد کاربران وجود ندارد (Open Beta). پس از تست نهايي و رفع تمامي ايرادهاي مشخص شده، نسخه‌ي نهايي برنامه ارائه (Release) مي‌شود. تغيير نسخه (Version)هاي مختلف يه نرم‌افزار با يک مثال در زير بيان شده است.

جدول 7 تغيير نسخه (Version)هاي مختلف يه نرم‌افزار
نسخه‌ي اوليه 1.2.3	نسخه‌ي 1.2.4	نسخه‌ي  1.3	نسخه‌ي  2.0
	برطرف کردن باگها	افزودن ويژگي‌هاي جزئي جديد و بهبود عملکرد	افزودن ويژگي‌هاي کلي جديد و عمده و بهبود عملکرد

بیشتر بخوانید:

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت اول)

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت دوم)-سخت افزار ۱

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت سوم)-سخت افزار ۲

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت چهارم)- نرم افزار

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت پنجم)-شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت ششم)-کاربردهای ICT

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت هفتم)-سلامت در ICT و حفظ محیط زیست

فناوری اطلاعات و ارتباطات (قسمت هشتم)-امنیت و حریم خصوصی